Παιχνίδι ρόλων

Ροή Σχεδιασμού - Βήμα 3
Το παιχνίδι ρόλων

Γενικές πληροφορίες για τη μέθοδο του Role playing/ παιχνίδι ρόλων:

Role playing/ παιχνίδι ρόλων- μια σύνθετη μέθοδος για την εξοικείωσή μας με μια κοινωνική πραγματικότητα

Το παιχνίδι ρόλων είναι μια μέθοδος που πραγματοποιείται η αντιπαράθεση με ένα πραγματικό θέμα της κοινωνίας με παιχνιδιάρικο τρόπο. Μέσα από τη διασκευή των ρόλων με δική τους ευθύνη και την ανάληψη διαφορετικών οπτικών οι συμμετέχοντες ηθοποιοί όχι μόνον αναγνωρίζουν παρασκήνια και κίνητρα των πράξεων, αλλά μαθαίνουν επιπλέον αποδεδειγμένα εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων. Αυτή η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικούς τομείς εργασίας, ώστε να μπορούν να αναπτύξουν ενσυναίσθηση με ζητήματα που άπτονται των ενδιαφερόντων της ομάδας (σύγχρονες καταστάσεις, προβλήματα, καθημερινές διαμάχες) ή αντίστοιχα να είναι σε θέση να τα επεξεργαστούν προλαμβάνοντας μελλοντικές καταστάσεις.

Στόχος αυτής της μεθόδου είναι:

• Να αποσαφηνίσουμε πεποιθήσεις και συμπεριφορές
• Να υποδείξουμε την αφετηρία των αλλαγών
• Να εκπαιδεύσουμε τους συμμετέχοντες να αντιλαμβάνονται και να παρατηρούν το κοινωνικό τους περιβάλλον
• Να καταστήσουμε τους συμμετέχοντες ικανούς μέσω της ενσυναίσθησης να εκθέτουν και να αναλύουν συγκρούσεις
• Να βιώνουμε συνειδητά τις συμπεριφορές μας και να εξασκούμαστε σε νέες συμπεριφορές

Συνοπτικά, ας συγκρατήσουμε ότι το role playing/ παιχνίδι ρόλων προσφέρει έναν καλό παιδαγωγικό τρόπο, ώστε οι συμμετέχοντες να διαφοροποιηθούν από την προσωπική τους ταυτότητα. Μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους συμμετέχοντες όχι μόνον οξύνεται η αντίληψη τους, αλλά θίγονται και οι απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες, δηλαδή πώς να κατορθώνουν να βρίσκουν στους κόλπους της ομάδας τον ρόλο (τη θέση) τους και πώς να παίρνουν αποστάσεις από τα άλλα μέλη της ομάδας.

Παραλλαγές του role playing/ παιχνίδι ρόλου:

1. αυθόρμητο παιχνίδι ρόλων
   • Σκηνικά παιχνιδιού από τις άμεσες εμπειρίες των εφήβων (π.χ. περιστατικό Cyberbullying στο σχολείο/ στον αθλητικό σύλλογο/ στο φιλικό περιβάλλον)
   • Δεν χρειάζεται καμία μεγάλη προετοιμασία, αφού η προς μίμηση κατάσταση είναι γνωστή στους συμμετέχοντες από την καθημερινότητά τους· αρκεί, λοιπόν, μια σύντομη ψυχολογική προετοιμασία:
     • Οδηγία για τα πλαίσια του σεναρίου
     • Υπάρχει ευελιξία για την εξέλιξη του παιχνιδιού και τη διαμόρφωση των ρόλων
     • Προσοχή: αυθόρμητα δεν σημαίνει και αυθαίρετη διαχείριση/ δράση, αλλά γρήγορη εφαρμογή της ιδέας του παιχνιδιού
   • Διάρκεια παιχνιδιού:περίπου 10 λεπτά
2. παιχνίδι ρόλων με καθοδήγηση
   • Οι καταστάσεις, που προορίζονται να μιμηθούν οι ηθοποιοί, δεν προέρχονται άμεσα από την εμπειρία ή την καθημερινότητά των παιδιών και εφήβων
   • Ανακινείτε πιθανές μελλοντικές καταστάσεις
   • Ανάγκη προετοιμασίας μέσω ενός ειδικού (πριν και μετά την επεξεργασία):
     • Ενημερωτικό υλικό για την υπόθεση του παιχνιδιού,
     • Κάρτες ρόλων με σημειώσεις για τους χαρακτήρες
     • Μια καλά δομεμένη επανάληψη που θα οργανώσει ο αρχηγός του παιχνιδιού
   • Ταιριάζει σε θέματα, που θίγουν πολύ προσωπικά ζητήματα ή εγείρουν έντονες αντιδράσεις

Ο ρόλος του αρχηγού του παιχνιδιού (του «σκηνοθέτη») απαιτεί:

• Να εξασκείτε και οι ίδιοι ευχάριστα τη μέθοδο του role playing/ παιχνίδι ρόλου (συγκρατημένη χαρά σας κατά το παιχνίδι έχει άμεση επίπτωση στους εφήβους)
• Να έχετε προετοιμάσει καλά το role playing (να λάβετε υπόψιν κατά τον σχεδιασμό την ιδιωτική σφαίρα κάθε συμμετέχοντα)
• Να γνωστοποιήσετε συγκεκριμένα κριτήρια για το παιχνίδι και την παρατήρηση
• Να μεριμνήσετε για την απρόσκοπτη εξέλιξη του παιχνιδιού (χωρίς ανοησίες, χωρίς προσβολές)
• Να λαμβάνετε υπόψιν τόσο τις προσωπικές ανάγκες κάθε συμμετέχοντα όσο και τη δυναμική της ομάδας
• Να διατηρείτε την εποπτεία
• Να αναλαμβάνετε τον ρόλο του διαιτητή (π.χ. όταν υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ των παικτών)
• Να δίνετε χείρα βοηθείας όταν υπάρχει ανάγκη (π.χ. υποστήριξη μέσω βοηθητικών ερωτήσεων σε κάποια κρίσιμη ‘καμπή’ του παιχνιδιού, αλλά και ως ηθοποιός όταν ένας συμμετέχων χρειάζεται βοήθεια)
• Να ελέγχετε τον χρόνο και τη διάρκεια του παιχνιδιού, καθώς οι πολύ μακρές σκηνές ελαττώνουν τη συγκέντρωση

Για την επιτυχημένη εφαρμογή της μεθόδου πρέπει να ακολουθήσετε ορισμένους κανόνες:

• Οι συμμετέχοντες να έχουν εκ των προτέρων καλή γνώση του θέματος, στο οποίο το παιχνίδι ρόλων εστιάζει.
• Οι συμμετέχοντες να έχουν επαρκείς πληροφορίες για τον ρόλο, που καλούνται να υποδυθούν.
• Να μην τους πιέζετε για την ανάληψη ενός ρόλου: Οι συμμετέχοντες αποφασίζουν μόνοι τους, αν θα παίξουν.
• Να υπάρχει επαρκής χρόνος για προετοιμασία και επεξεργασία μετά των αποτελεσμάτων (καμία πίεση χρόνου).
• Κατονομάστε ξεκάθαρα την ομάδα παρατηρητών και προσδιορίστε τα καθήκοντά τους (ποιος ανήκει που και τι πρέπει να προσέχει;)
• Καμία δράση μπροστά στο κοινό, αν η ομάδα δεν είναι έτοιμη γι’ αυτό.
• Το παιχνίδι δεν χρειάζεται να λάβει χώρα σε κάποια θεατρική σκηνή ή παρόμοιο χώρο, εκτός αν η ομάδα το επιθυμεί ρητά. Στο σημείο αυτό εγκυμονεί ο κίνδυνος να εξελιχθεί η διαδικασία σε ένα διασκεδαστικό θεατρικό έργο ή να συμβεί οι συμμετέχοντες να επιδειχθούν υπερβολικά ή να γίνουν αντικείμενο παρατήρησης (παίκτες και παρατηρητές στο ίδιο επίπεδο).

Η εφαρμογή

1. Φάση προθέρμανσης

Οι εκπαιδευτικοί, ειδικά όταν εργάζονται με νέους, βρίσκονται πάντοτε ενώπιον της πρόκλησης, να δημιουργήσουν μεταξύ όλων των εμπλεκομένων στην ομάδα μια όσο το δυνατόν πιο πολύτιμη και συνεργατική δυναμική. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται συχνά από ψυχοκοινωνικές αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων, όπως αυτές εκδηλώνονται σε αντιδράσεις τύπου: «όλα είναι ντροπιαστικά», «ντρέπομαι ενώπιον της ομάδας» ή «εγώ είμαι καρεκλοκένταυρος» κ.α. Εξ ου και είναι σημαντικό οι παιδαγωγοί να φροντίζουν, ώστε μεταξύ των συμμετεχόντων να υπάρχει ανοικτή επικοινωνία και να επικρατεί συνεργατικό πνεύμα. Αλληλοκατηγορίες, χλευασμός και προσβολές δεν έχουν εδώ καμία θέση. Κανένα μέλος της ομάδας δεν πρέπει να έχει αγωνία ότι ενδέχεται να αποβληθεί από την ομάδα.

Προτού προετοιμαστεί και διεξαχθεί το κατεξοχήν παιχνίδι ρόλων, είναι εξαιρετικά βοηθητικό, αν χαλαρώσετε την ατμόσφαιρα στην ομάδα με μια από τις προτεινόμενες ασκήσεις (στο Extrablatt: “Ασκήσεις για ζέσταμα”).

Αν πρόκειται για μια έμπειρη ομάδα, που έχει ήδη πολλές φορές διεξάγει παιχνίδι ρόλων και γνωρίζονται ήδη πολύ καλά, όταν για παράδειγμα επικρατεί μια συναδελφική οικειότητα, η φάση του “ζεστάματος” μπορεί να γίνει πιο σύντομη ή και να παραληφθεί εντελώς.

Αλλα με μια άλλη σύνθεση ομάδας, όπου οι συμμετέχοντες γνωρίζονται μόνον φευγαλέα ή καθόλου, συνίσταται η μετάβαση στην ομαδική αυτή διαδικασία να γίνει με ένα “αναγνωριστικό” παιχνίδι, που να προάγει τη γνωριμία των μελών, πριν από το “ζέσταμα”.

2. Φάση προετοιμασίας

Αφού πλέον έχουν χαλαρώσει τα μέλη της ομάδας και έχουν έρθει πιο κοντά μεταξύ τους, ξεκινάει η προετοιμασία για το παιχνίδι ρόλων. Στη συνέχεια, μέσα από τη μελέτη ενός παραδείγματος μπορεί να δημιουργηθεί η διάθεση στην ομάδα να παίξει. Αυτό μπορείτε να το κάνετε για παράδειγμα αναγιγνώσκοντας την περίπτωση ή διαβάζοντας την σιωπηλά ή μέσα από την προβολή κάποιου βίντεο (περισσότερα στο πλάισιο ιδέων).

Απαξ και η ομάδα εξοικειωθεί με το γεγονός, συνίσταται μια πρώτη σύντομη ανταλλαγή απόψεων επί του προκείμενου θέματος, ώστε να υπάρχει το περιθώριο να τεθούν ερωτήσεις και γίνει μια μικρή συζήτηση. Σε συνάρτηση με αυτό, προσφέρεται η δυνατότητα, να χωριστεί η ομάδα σε μικρότερες ομάδες, με την προοπτική μετά από μια δεκάλεπτη επεξεργασία να μπορέσουν με βάση το παραπάνω παράδειγμα να σκηνοθετήσουν ένα μικρό σκετς, το οποίο θα παίξουν ενώπιον των υπολοίπων. Με αυτόν τον τρόπο, οι εμπλεκόμενοι θα έρθουν σε μια πρώτη επαφή με τη θεματολογία, ενώ ταυτόχρονα θα βγουν στην επιφάνεια οι σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Αν όμως ο διαθέσιμος χρόνος ή η σύνθεση της ομάδας δεν το επιτρέπουν αυτό, τότε μετά την παρουσίαση και τη συζήτηση του παραδείγματος (της περίπτωσης), μπορείτε να κάνετε τη μετάβαση στην προετοιμασία για το παιχνίδι ρόλων. Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο, αυτός που διευθύνει το παιχνίδι να διευκρινίσει, ποιο σκέλος από τις πληροφορίες θα παρουσιαστεί σε μορφή παιχνιδιού. Σας δίνουμε δύο εναλλακτικές και σας θέτουμε στη διάθεσή σας συμπληρωματικό υλικό. Είσατε ελεύθεροι, να διαμορφώσετε μόνοι τους ρόλους ή να τους επεξεργάσετε με τους άλλους συμμετέχοντες.